પરમાણુઓના પ્રકારો ઉદાહરણ આપી સમજાવો. 

પરમાણુ દળોનું માપન એક જ તત્ત્વના વિવિધ પ્રકારના પરમાણુંઓ કે જેઓ એકસમાન રાસાયણિક ગુધધર્મો ધરાવે પણ દળમાં જુદાં હોય તેવાં પ્રકારના પરમાણુંઓને સમસ્થાનિકો $(Isotopes)$ કહે છે.

"જે પરમાણુઓના $Z$ ના મૂલ્યો સમાન પણ $A$ અને $N$ ના મૂલ્યો અસમાન હોય તેમને સમસ્થાનિક $Isotopes$ કહે છે."

સમસ્થાનિકોના તત્વનાં આવર્ત કોષ્ટક્માં સ્થાન એક જ હોય છે.જુદાં-જુદાં તત્વોમાં વિવિધ સમસ્થાનિકોમાં દળનું સાપેક્ષ પ્રમાણ જુદું-જુદું હોય છે.

દા.ત.:

$(1)$ ક્લોરિનને $34.98 u$ અને $36.98 u$ દળના બે સમસ્થાનિકો છે. તે હાઈડ્રોજનના દળના પૂણાંક ગુણાંકની નજીક છે. આ સમસ્થાનિકોના દળનું સાપેક્ષ પ્રમાણ અનુક્રમે $75.4$ અને $24.6 \%$ છે. આથી, ક્લોરિન પરમાણુનું સરેરાશ દળ આ બે સમસ્થાનિકોના દળોના ભારિત સરેરાશ પરથી મળે છે.

ક્લોરિનનું સરેરાશ દળ

$=\frac{75.4 \times 34.98+24.6 \times 36.98}{100}$

$=35.47\,u$

$(2)$ સૌથી હલકા હાઈડ્રોજન પરમાણુંને ત્રણ સમસ્થાનિકો છે.

હાઈડ્રોજન પરમાણુનું દળ = $1.0078\,u$,

ડ્યુટેરિયમના પમાણુનું દળ = $2.0141 u$ અને

ટ્રિટિયમના પરમાવુંનું દળ = $3.0160 u$

હાઈડ્રોજન પરમાણુમાં તેનાં ન્યુક્લિયસનું દળ, પરમાણુ દળના $99.985 \%$ જેટલું છે અને તેના ન્યુક્લિયસને પ્રોટોન કહે છે. હાઇડ્રોજન પરમાણુમાં ન્યૂટ્રોન હોતાં નથી પણ માત્ર એક જ પ્રોટોન હોય છે.

પ્રોટોનનું  દળ $m_p$$=1.0078 \times 99.985 \%$

$=1.007648\,u$

$\approx 1.00727\,u$ લેવામાં આવે છે.

$\therefore$ પ્રોટોનનું દળ $m_{p}=1.00727 \times 1.660539 \times 10^{-27}\,kg$

$m_{p}=1.67262 \times 10^{-27}\,kg$લેવામાં આવે છે.

પ્રોટોનનું આ દળનું મૂલ્ય

$=$ હાઈડ્રોજન પરમાણુનું દળ - ઇલેક્ટ્રોનનું દળ

$=(1.00783\,u -0.00055\,u )$

$=1.00728\,u$

હાઇડ્રોજન પરમાણુના ડ્યુટેરિયમ અને ટ્રિટિયમ સમસ્થાનિકો અસ્થાયી હોવાથી કુદરતમાં મળતા નથી પણ પ્રયોગશાળામાં કૃત્રિમ રીતે મેળવી શકાય છે. છે તેથી તેમના દળોનો ગુણોત્તર $1: 2: 3$ છે.